«Σαντορίνη»[1]Hθηραϊκή γη, ηφαιστειογενές προιόν με αμμώδη σύσταση που προήλθε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, καλύπτει ολόκληρη σχεδόν την επιφάνεια των νησιών Θήρα, Θηρασία και Ασπρονήσι. Η χρήση της ηφαιστειακής τέφρας στην κατασκευή υδραυλικών κονιαμάτων σε υδραυλικά έργα ήταν γνωστή από παλιά. Οι ιδιαίτερες χημικές ιδιότητες της ηφαιστειογενούς τέφρας έγιναν γνωστές το 1853 με την ευκαιρία των έργων στην Τεργέστη. Από τότε, στην Ανατολική μεσόγειο, για όλα τα υδραυλικά έργα χρησιμοποιείται η θηραϊκή γη, η οποία προτιμάται από τους άλλους υδραυλικούς ασβέστες στην κατασκευή χυτής λιθοδομής για προκυμαίες, μώλους και τεχνητούς λίθους. Λιμενικά έργα με θηραϊκή γη πραγματοποιήθηκαν στη διώρυγα του Σουεζ, στην Κωνστάντσα, στη Χιο και αλλού.
[..] Η μεταφορά και εμπορία της θηραϊκής γης συνδέεταιαπό τον 19οαιώνα και με την εφοπλιστική δραστηριότητα στο νησί. […] Αλλά και στον 20οαιώνα συνδέθηκε με την ανάπτυξη του εφοπλισμού. Δύο εφοπλιστές ο σαντορινιός Πέτρος Νομικός και ο Μιχάλης Καραγιώργας απέκτησαν τη δεκαετία του 1930 δικά τους ορυχεία στο νησί ( στα Φηρά και στον Αθηνιό αντίστοιχα).
Με Β.Δ. άρχισε να ελέγχεται η εξόρυξη της θηραϊκής γης από το κράτος το 1836: ορίστηκε ο φόρος τον οποίο εισέπραττε το Δημόσιο κατά την εξαγωγή και μεταφορά του προϊόντος, ενώ το εργατικό δικαίωμα για την εξόρυξη πληρωνόταν κατ’ αποκοπή. Κάθε εργάτης, ο οποίος εξόρυσσε πάνω από 30 κιλά ημερησιως ελάμβανε ημερομίσθιο 1.5 δρχ.
Η μέθοδος που χρησιμοποιούσαν στη Σαντορίνη είναι η μέθοδος της «κοψιάς». Ως προς τα τεχνικά στοιχεία της εκμετάλλευσης, η μέθοδος βασιζόταν στην υπονόμευση μεγάλου όγκου πετρώματος σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπίπεδου με τη συνεχή διερεύνηση παράλληλων στοών. […] Στο πέρας των στοών αυτών ορυσσετο εγκαρσια στοά που τις συνέδεε όλες μαζί . Όταν η υπονόμευση του όγκου συντελείτο, [..] εδίδετο η εντολή για έξοδο όλων των εργαζομένων από τις στοές αυτές. Από τη στιγμή εκείνη και από χρονικό διάστημα μίας εβδομάδας περίπου , ο όγκος κατέρρεε. Για την εξόρυξη και περαιτέρω διερεύνηση της στοάς, οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούσαν το πελέκι . Ενώ κάθε στοά ασχολείτο από μία ομάδα 14 συνήθως εργατών. Απ έξω από τη στοά ήταν και τα κοφίνια τα οποία γέμιζαν με ελαφρόπετρα και τα άδειαζαν σε βαγόνια. Τα βαγόνια κινούμενα επι σιδηροτροχιών, ωθούντο από δύο εργάτες μέχρι και την άκρη της καλντέρας όπου και εκκενούντο δι ανατροπής. Στη συνέχεια η Θηραϊκή γη μεταφέροταν στις αποθήκες της πλαγιάς. Από εκεί από σκάλα φόρτωσης στα πλοία. [..]Η Α.Ε. Οικοδομικών Υλικών Άτλας – ιδρ.1911, διέθετε ορυχεία στα Φηρά. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου η επιχείρηση πραγματοποίησε εξαγωγές θηραϊκής γης και στη Βρετανία. Το 1979, μεταβιβάζεται στην ΑΤΛΑΝΤΙΣ Α.Ε. μέχρι και την παύση της εκμετάλλευσης το 1984.
Η ΑΓΕΤ «Ηρακλής» ενδιαφέρθηκε να αποκτήσει ορυχείο θηραϊκής γης αγοράζοντας το 1970 το ορυχείο «Λάβα» ιδιοκτησίας Πέτρου Νομικού στα Φηρά. Το 1977 η «Λάβα ΑΕ» πέρασε στην ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ.
Η «Ανώνυμος Μεταλλευτική και Βιομηχανική Εταιρεία Ήφαιστος» που ιδρύθηκε το 1904 με κύριο μέτοχο τον Γ. Γκρώμαν εκμίσθωσε ορυχεία θηραϊκής γης στη νήσο Θηρασία και στα Φηρά. Στη Θηρασίακατασκευάστηκε μικρό σιδηροδρομικό δίκτυο . Στα δε Φηρά, ακόμα υπάρχει το εργοστάσιο το οποίο άρχισε να λειτουργεί 1919 με «άλευρο θηραϊκής γης», , δλδ εξαιρετικά αλεσμένο λεπτό προιόν, κατάλληλο για την κατασκευή υδραυλικών κονιαμάτων. το εργοστάσιο κατασκευάστηκε σε επίπεδο επιφανειας 35.000 τ.μ. το οποίο προέκυψε από την εκσκαφή του στρώματος της Θηραϊκής γης σε ύψος 162 μέτρων από επιφάνεια της γης και λειτούργησε μέχρι το 1936 οπότε αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία του .
Ορυχεία Θηραϊκής Γ Μ. Καραγιώργη. Στο ορυχείο Καραγιώργη στο Μεγαλοχώρι υπήρξε οργανωμένη μηχανολογική εγκατάσταση κοσκίνισης και κοκκομετρικής διαβάθμισης στο επίπεδο της βάσης της εκμετάλλευσης.
Ενώ και τον 19οαιώνα επιχειρήθηκε εξόρυξη μολυβδούχων και αρχυρούχων μεταλλευμάτων στη Σαντορίνη.
Υ.γ. Καλλιστορώντας Στο χώρο των παλιών ορυχείων στα Φηρά θα μπορούσε να γίνει κάλλιστα ένα νέο μουσείο καθαρά Γεωλογικού Ενδιαφέροντος με βασικό σκοπό την ολοκληρωμένη Ανάδειξη πλευρών της Γεωλογικής Σαντορίνης….σε μια άλλη Σαντορίνη
Υ.γ.2: Είναι εξαιρετικού ενδιαφέροντος το σχόλιο της φωτογραφίας του Konradστη φωτογραφία Feinerschließung in Bearbeitung, ungeklärt και στα ελληνικά αναφέρεται ναι μεν ότι είναι φωτογραφία στον τομέα της μεταποίησης ορυχείων, ….αλλά Ανεξήγητη…-Μη ερμηνεύσιμη …
[1]Από το αντίστοιχο άρθρο στο Μπελαβίλα Ν, Παπαστεφανάκη Λ., Ορυχεία στο Αιγαίο, Εκδ. Οικος Μέλισσα, σελ.154