Ας ξεκινήσουμε μια αναδρομή στα Ηρώα των πολεμιστών που βρίσκονται στα χωριά του νησιού, με βασικό και μόνο κριτήριο την Ανάδειξη μορφών που πολέμησαν με καταγωγή είτε από το νησί είτε στο νησί. Συγκεκριμένα όπως θα γίνει κατανοητό από τα αρχικά τρία – θα ακολουθήσουν και άλλα- Ηρώα Αγωνιστών, (Φηρά, Πύργο, Μεγαλοχώρι), μπορεί να γίνει και μία πρώτη προσέγγιση κοινωνιολογική από πλευράς επιθέτων ενώ στη συνέχεια βασικότερος στόχος της ανάρτησης αυτής είναι η προσπάθεια ανάδειξης της μνήμης των πεσόντων τόσο μέσα από τις οικογένειες τους, όσο και ευρύτερα από τα τρία χωριά.Αρχικά για τα Φηρά, οφείλω να ομολογήσω ότι δεν θυμόμουν και εγώ ο ίδιος ότι το μνημείο στην πλατεία των Φηρών είναι αφιερωμένο στους πεσόντες Ήρωες της Σαντορίνης αλλά και όχι μόνο του 1944[1].
Ιερολοχίτης, Ανθυπολοχαγός Καζούλης Μιχ.Στέφανος, εξ Αλεξάνδρειας Αιγύπτου, Λοχίας των S.B.S. αλλά και όσους «Έπεσαν υπερ Απελευθερώσεως της Θήρας την 23/24 Απριλίου 1944 Κάτοικοι Θήρας, εκτελεσθέντες υπό Γερμανών:Χάλαρης Αντ. Νικήτας, Σιγάλας Ελευθ. Μάρκος Δαμίγος Αντ. Δημήτριος, Καφούρος Μαρκ.Αντώνιος, Δαμίγος Πέτρ. Νικόλαος.
Ανηγέρθη υπό Αντιστρατήγου Ι. Κ. Μανέτα τη εποπτεία Γ.Ε.Σ.
Στο δε Πύργο, το Ηρώο που βρίσκεται στην είσοδο του Καστελιού, είναι χωρισμένο χρονολογικά. Στη μία πλευρά γίνεται αναφορά στις χρονολογίες : 1912 (αρχή Βαλκανικών Πολέμων) – 1922 (Μικρασιατική Καταστροφή):
Πεσόντες Δήμων Καλλίστης – Εμπορίου, Λοχ.Μαρής Π.Χρήστου, Ν.Α.Μπαϊλας, Ευαγ.Λιοπύρης, Ανδ.Λ.Κονταράτος, Β.Ι.Φουστέρης, Στυλ.Γαλαίος, Γ.Ν.Καραμολέγκος, Ν.Β.Ζώρζος, Ν.Εμ.Παπαδόπουλος, Ν.Μ.Βάλβης, Εμ.Περ.Νομικός, Ανδρ. Ι. Ρούσσος, Αν. Ι. Λυγνός, Απ. Αρ. Δούντας, Βαλ.Αντ. Παράβαλος, Π (;;;) Χ.Καραμολέγκος, Ιακ.Αντ.Αργυρός, Β.Ευ.Καραμολέγκος,
Ενώ στην άλλη πλευρά : 1941 (αρχή Γερμανικής Κατοχής) – 1949 ( Λήξη Εμφυλίου Πολέμου) :
Φρ. Ι. Γαλαίος, Εμμ. Μ. Φίτρος, Αρτ.Ι.Νομικός, Ευα.Ιακ.Δεναξάς, Ιω.Μελ.Ζώρζος, Χρη.Αγγ.Φίτρος, Χρη.Ευα.Νομικός, Ελευ.Ι.Φίτρος, Γρη.Εμμ.Πούλης,
Δαπάνη Δ.Μπαίλα εις μνήμην του υιού του Νικολάου.
Στο δε Μεγαλοχώρι αξιοσημείωτα είναι τα εξής: η πληθώρα ονομάτων που εντοπίστηκαν στο Ηρώο, αλλά ακόμα και η ανάδειξη επιθέτων που δεν συνηθίζονται τόσο πολύ στο Μεγαλοχώρι ( Δαρζέντας, Ρενιέρης κ.α.),
: Έπεσον υπερ πατρίδος 1912 (βαλκανικοί πόλεμοι ) -1923 (Συνθήκη της Λωζάνης):Λοχ. Πεζ. Μάρκος Χρήστου, Υπολ.Πεζ. Ιωανν.Αντ. Δημητροκάλης, Λάμπρος Απ. Σαλίβερος, Ηλίας Ζ.Σιγάλας, Αντώνιος Φ. Γιαννακόπουλος, Ιωάννης Ζ.Σιγάλας, Αντώνιος Μ. Συρίγος, Ευάγγελος Γ. Σαλίβερος, Βασίλ. Γ.Σιγάλας, Ιωάννης Δ. Καφφιέρης, Βασίλ.Γ. Δαμίγος, Ανάργυρος Β.Ρούσσος, Κωνς. Δ.Κορωνιός, Ελευθ. Εμμ.Δεναξάς, Αντώνης Μ.Φουστέρης, Κωνστ.Γ.Αλιφραγκής, Ιωάννης Ελ.Ρούσσος, Εμ. Μ. Μερκοτζάννης, Σπύρ. Α.Λειβαδάρος, Δημ.Α.Βάλβης, Κυρ. Ι. Λειβαδάρος, Δημ. Ρούς.Βάλβης, Αγγ.Ι. Βάλβης. Ιωαν. Ν.Δρακουτός, Σταύρος Ν. Πρέκας, Γασπ.Ιακ.Κατσίπης, Γεωργ.Π.Δαρζέντας, Κ. Ιωαν.Δαρζέντας, Νικ. Αντ. Μπαίλας, Πέτρος Αντ.Δρόσος, Γεώργ.Αναργ.Νοητάκης. Ματθ.Ν.Συρίγος, Σπύρ.Α.Παράβαλος, Ανδρ.Γ.Συρίγος, Βασίλ. Ιακ. Μπαλόπητος, Εμμ.Ιωαν. Βλάχος, Νικ. Χρ.Καραμολέγκος, Μάρκ.Φωτ.Μηνδρινός, Ιακ.Αντ.Αργυρός, Ιωάννης Αντ.Ζώρζος, Κωνστ.Φ.Δακορώνιας.Εμμ.Ιωαν.Κοιλιακούδης, Ιακ.Μ.Σιγάλας, Ανδρ.Ι.Ρούσσος, Αντ.Ι.Λυγνός, Αρτ.Λ.Λυγνός, Ελευθ Ν.Πρέκας, Αντ.Ν.Καφούρος, Ιακ.Ζ.Συρίγος, Γεώργιος Εμ.Σαλίβερος, Παυ.Θ.Λειβαδάρος, Αντ. Ι. Πελεκάνος, Αντ. Γ. Βενιέρης, Βας.Γ.Χάλαρης, Αντω. Β. Δενδρινός, Γεώργιος Ε.Δαμίγος, Ανδρ.Θ. Γιαννίτσης. Γεωρ.Α.Μαθάς, Γεώργ. Ι. Σαλίβερος, Ανδ. Γ. Παπανδρεόπουλος, Εμμ. Μ.Αλεφραγκής, Θεωδ. Π. Αλεφραγκής. Eυάγ. Λ. Μπαίκας, Ευαγ. Λιοπύρης, Ανάργ Λ. Κονταράτος, Βας. Α. Φουστέρης Στυλ.Γαλαίος. Γεώργ. Ν. Καραμολέγκος, Νικ. Ι. Ζώρζος, Νικ. Σ. Παπαδόπουλος Νικ. Βάλβης, Εμμ. Ξαγοράρης, Εμμ. Ζ. Φύτρος. Βας. Σ.Καραμολέγκος, Γεώργ. Η. Καραμολέγκος Εμμ. Δ. Φουστέρης, Δημ. Π. Συρίγος, Πετ. Σ. Βαμβακούσης, Εμμ. Μητροπίας, Γεώργιος Σ. Βαμβακούσης, Ζαχ. Γ. Φουστέρης, Νικ. Βαιλ (;;;) , Κων. Α. Ρενιέρης , Ευαγ. Γ. Δανέζης Απόστολος Α. Ζόντος ( ;;;;) Ιωαν. Κ. Ζώρζος, Ιωαν. Κ. Καφούρος, Δημ. Γ. Λυγνός Αντώνης Ε. Μαρμαιος, Αντ. Δ. Μώτος Μηνάς Ι. Νομικός, Βαλς . Α. Παράβαλος, Φραγκ. Α. Ξαγοράρης, Ευαγ. Ν. Τομαής, Εμμ. Π. Συρίγος, Ευάγγ. Α. Φουστέρης, Κωστ. Θ. Φουστέρης, Βας. Ι. Ξαγοράρης, Προκ. Π. Μπούκουρης, Δημήτ Ζ. Μακρής, Λαμ. Α. Νάνος, Ανάργ. Στ. Αρβανίτης.
Εις μνήμη των πεσόντων Δαπάναι Νικ. Φ. Γιαννακόπουλου
Ας γίνει αυτή η ανάρτηση η αιτία ενθύμησης τυχόν ιστοριών και περιστατικών από τους Θηραίους πεσόντες των χρονολογιών αυτών, μιας και όπως χαρακτηριστικά γράφει το μνημείο στα Φηρά:
«Θνητοί…τοις αθανάτοις γόνυ κλίσατε»