Oδηγός εμπορικός γεωγραφικός και ιστορικός των πλείστων κυριωτέρων πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875, Μπούκας Μιλτιάδης,
Εντοπίζοντας την παραπάνω μελέτη, δεν θα μπορούσα να μην την προβάλλω. Ας ταξιδέψουμε και πάλι στον τόσο αναπτυξιακό 19οαιω στο νησί της Σαντορίνης.
Αφού αναφέρει τα γενικά ιστορικά στοιχεία για τη Σαντορίνη, προσδιορίζει και τα εξής:
Όρμοι : Άγιος Νικόλαος Επανωμεριάς: χωρητικότητας 5 πλοίων β ‘ τάξεως Λιμήν Φηρών: κειμενος εις τον μύχον του σχηματιζόμενου κάτωθι της πόλεως Φηρών κολπίσκου, χωρητικότητας 10 πλοίων β Τάξεως. Εις τον όρμο τούτον υπάρχουσι διάφοροι οικίαι, αποθήκαι και εργαστήρια, το υγειονομείον και το υπολιμεναρχείον, απέχει δ εν τέταρτον της ώρας εκ της πόλεως και απέβη ήδη επικινδυνωδέστατος ένεκα των ολονεν καταπιπτόντων βράχων και συμβαινόντων καθ’ εκάστην δυστυχημάτων . Ευχής έργον είναι η αντικατάστασή του από τον όρμο των Αθηνιό. Όρμος Αθηνιού χωρητικότητος 5 πλοίων δύναται να καταστεί χρησιμότερος.
Η νήσος παράγει άφθονος και εκλεκτον οίνον εξοδευόμενον κατά προτίμησης εις Σύρον και Πειραιά, εις την Κωνσταντινούπολη και Ρωσσίαν ιδίως, ή όλη δε ετήσια παραγωγή ανέρχεται εις τα 70 χιλιάδες βαρέλας, κριθήν, όσπρια και διάφορα άλλα οπωρικά, αξίας εν όλω ομού δρ. 1.500.000 περίπου.
Η νήσος έχει περί τα 100 πλοία τόνων εν όλω 12.000 διαιρούμενα εις τρεις κλάσεις. Άπειρα μεταλλεία αργυρούχου μολύβδου και υπανθρακικού χαλκού, μάρμαρα και θηραϊκήν γην κοινώς λεγομένην πορσελάναν χρησιμώτατην δι υδραυλικά μέσα.
Ο πληθυσμός της όλης νήσου ανέρχεται περι τους 15.000 κατοίκους, και διαιρείται εις 4 δήμους: τον της Οίας, Θήρας, Καλλίστης και Εμπορίουμε πληθυσμό περί τα 20 χιλ.
Ο της Οίαςσύγκειται: 1) από την ομώνυμον κωμόπολιν κειμένη έναντι της Θηρασιάς με κατοίκους περι τας 4.000 άπαντες σχεδόν δεδομένοι εις την ναυτιλίαν και εμπορίαν, εργατικότατοι τολμηροί και διακεκριμένοι. Η κωμόπολις αυτή έχει πλοία περί τα 50, μεγάλα 35 και 15 μικρά. Εδρεύει εις Συμβολαιογράφος. Έχει εν δημοτικόν Σχολείον αρρένων, εν δια τα θήλεα και εν ελληνικόν. 2. Από το χωριό Φοινικιά . Κάτοικοι περι τας 900 ψυχάς. Οι πλείστοι γεωργοί. Το χωριον τούτο κατοικείται το θέρος υπό των κτηματιών της οίας των πλείστων διατηρούντων εκεί τας οιναποθήκας των..
Ο δήμος Θήραςσύγκειται: από την πόλιν Φηρά, πρωτεύουσαν της επαρχίας και της νήσου. Εις την πόλιν ταύτην εδρεύουσι Έπαρχος, Δήμαρχος Τελώνης, Οικονομικός Έφορος, Λιμενάρχης, Ταμίας, Ειρηνοδίκης, Συμβολαιογράφος. Οι Επίσκοποι ανατολικός τε και δυτικός, διάφορα Υποπροξενεία. Η Εθνική τράπεζα, διευθυνόμενη υπό του κ. Δ. Κανακάρη. Ενταύθα υπάρχουσι και τα πρακτορεία διαφόρων ασφαλιστικών εταιριών. Κάτοικοι Φηρών περί τας 1000 ψυχάς, εξ ων 400 Ανατολικοί και 600 Δυτικοί. Ενταύθα υπάρχει το Γαλλικό κατάστημα των Λαζαριστών, διατηρούντων Σχολείον των αρρένων, το Γαλλικό Κατάστημα των Αδερφών του Ελέους κ.α. Επίσης εν δημοτικόν σχολείον των αρρένων, εν των θηλέων και εν Σχολαρχείον. Λέσχη εμπορική, Τεσσερας ενοριακαί Εκκλησίαια, εξ ων δύο ανατολικαί και δύο δυτικαί. Λεπροκομειον δι εξόδων της επαρχίας συντηρούμενον και εκ συνεισφορών εκουσίων διοικούμενον υπό Εφορίας βελτιωσάσης εσχάτων αυτό. 2) Από το Φηροστεφάνιον με πληθυσμό περι τας 300 ψυχάς. 3) Από το Κοντοχώριον με κατοικους 1500 ψυχάς. 4) Από το Ημεροβίγλιον, πλησίον δε αυτού η Μονή του Αγίου Νικολάου, με κατοίκους 800 ψυχάς και δημοτικόν Σχολείον. 5) από τον Βουρβούλο με κατοίκους 300 6) από τον Καρτεράδο διατηρεί δημοτικόν σχολείον με κατοίκους 1000 περίπου.
Ο δήμος Καλλίστηςσύγκειται: 1) από τον Πύργο κωμόπολιν πρωτεύουσα του δήμου. Ενταύθα εδρεύει Δήμαρχος, ειρηνοδίκης, συμβολαιογράφος, Ιατρός και Δημοδιδάσκαλος. Πληθυσμός 2000 κατοίκων, 2) από τη Γωνιά, έχει δημοτικό σχολείο και 1000 κατοίκους, 3) από τον Βόθωνα με κατοίκους 600 και δημοτικόν σχολείον, 4) από την Μεσσαριάν με κατοίκους 1000 και δημοτικόν σχολείον.
Ο δήμος Εμπορείουσύγκειται: από το Εμπορείον, κωμόπολι με 2600 κατοίκους και είναι έδρα Δημάρχου Συμβολαιογράφου και Ιατρού, 2) από το Μεγαλοχώριον, με κατοίκους 1600 και δημοτικόν Σχολείον, 3) από το Ακρωτήριον με Δημοτικόν Σχολείον και 700 κατοίκους.
Εγχώριοι Αρχαί και Γραφεία
Α) Εκκλησιαστικοί: Επίσκοπος Ανατολικών: Επίσκοπος Ζαχαρίας Μαθάς, Ιππότης του Χρυσού Σταυρού του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος εις Φηρά.
Επίσκοπος Δυτικών: επίσκοπος Φιδέλιος Αβάτης- συνοικία Φηρών
Β) Διοικητικοί : Επαρχείον Ταχυδρομείον εις Φηρά.
Γ) Δικαστικοί : Ειρηνοδίκειον εις Φηρά, Ειρηνοδίκειον εν Καλλίστη.
Συμβολαιογραφεία: Αγγέλου Ιω, εις Εμπορείον, Λουμπάρδου Ιωσήφ εις Φηρά, Παπαδόπουλου Χρ, εις Καλλίστης, Πυργιανού Σόλωνος εις Οίαν.
Δ) Οικονομικοί: Εφορία εις Φηρά. Ταμείον ομοίως, Τελωνείον ομοίως. Τελωνειακον Σταθμαρχείον εις Οίαν.
Ε)Στρατιωτική και Ναυτική : Υπομοιραρχία εις Φηρά, Υπολιμεναρχείον ομοίως
Δημοτικαί:
Δήμαρχος Φηρών: Γ. Σορώτος.
Δήμαρχος Οίας: Ν.Σ. Αλεφούζος.
Δήμαρχος Καλλίστην: Αντ. Φουστέρης.
Δήμαρχος Εμπορείον; Ιω. Νοητάκης.
Δήμαρχος Θηρασίαν: Ιω. Παράβαλος.
Ξέναι Αρχαί:
Προξενεία
Γαλλίας: Μιχαήλ Γίζης εδρεύων εις Φηρά,
Ολλανδίας: ο ίδιος,
Ρωσσίας; Σπ. Μαρκεζίνης.
Σουηδίας; Λουκάς Δεκιγάλλας.
Τουρκίας: Μιχαήλ Γίζης ομοίως (!!!).
Εκπαιδευτικά Καταστήματα
Ελληνικόν Σχολείον: Φηρά, Πύργον Καλλίστης, Οίαν.
Αλληλοδιδακτικό Αρρένων εις : Φηρά, Καρτεράδο, Ημεροβίγλιον, Πύργο Καλλίστης, Μεσσαριάς, Βόθωνος, Γωνιάς, Εμπορείον, Μεγαλοχωρίον, Ακρωτηρίων.
Αλληλοδιδακτικά σχολεία θηλέων: Φηρά, Οίαν.
Φιλανθρωπικά καταστήματα
Λεπροκομείον εις Φηρά, συντηρούμενον δι εξόδων της Επαρχίας και εκ συνεισφορών. Νοσοκομείον εις Φηρά, συντηρούμενων υπό των Αδελφών του Ελέους, μετά Φαρμακείου.
Ζαχαραοπλαστείον: Ζώτος Αναστάσιος Φηρά Θήρας.
Λέσχη: Λέσχη Εμπορική εις Φηρά Θήρας.
Καφενεία: Αλεφραγκή Ποθητού, Βουτζαδάκη Γεωργ, Καζινιέρη Ιωσήφ, Σιγάλα Βασιλείου, Σιγάλα Εμμανουήλ.
Δικηγόροι: Δεκεγάλης Αντ. Δελένδας Ιω. Φηρά
Ιατροί:Άγγελος Γεωργ. Εις Εμπορείον, Δαδινάκης Γεώργ εις Πύργον, Δελένδας Γουλιελμος εις Φηρά, Νομικός Δ. Ν. εις Φηρά, Πίντος Βικέντιος ομοίως, Σανταντωνιος Ιω. Εις Οίαν.
Φαρμακοποιοί:Σανταντώνιος Αντ. Εις Φηρά, Σανταντώνιος εις Οίαν.
Τράπεζες και πρακτορεία: Υποκατάστ. Της Εθ. Τράπεζας εις Φηρά. Πρακτορεία: Ατμοπλοίας Ελληνικής – Ιάκωβος Βαζέγγιος εις Φηρά, Ασφαλιστικής Εταιρίας Άγκυρα – Ν.Δ. Ι. Συρίγος εις Φηρά, Ασφ. Εταιρίας Αρμονίας Μαρίνος Α. Αλεφούζος εις Οίαν. Ασφ. Εταιρ. Αρχάγγελος – Άγγελος Δαργιέντας εις Φηρά. Ασφ. Εταιρ. Φοίνιξ – Ιάκωβος Βαζέγγιος εις Φηρά.
Τοκισταί και Έμποροι: Αθανασιάδης Γεώργ εις Οίαν. Αλαφούζος Μαρίνος, ομοίως. Αλεξάκης Ιω, ομοίως. Ασημάς Χ. εις Βόθωνα Θήρας. Βαρβαρήγος Α. Εμμ εις Μεσσαρίαν Θήρας. Βαρβαρήγος Π. Ν. εις Φηρά. Βενιέρης Εμμ Γεωργ, ομοίως. Βελόνιας Γ. Νικ., ομοίως, Γίζης Μιχαηλ, ομοίως, Ζαννες Β. Μιχ. Εις Πύργον Θήρας, Κανακάρης Γ. Δημ, εις Εμπορείον Θήρας, Κανακάρης Δ. Εμμ εις Φηρά. Καράς Δ. Ιω, εις Μεγαλοχωρι Θήρας, Μινέτα αδελφοί εις Φηρά. Μαυρομμάτης Κ. Γεωργ. Εις Οίαν, Σίμος Π. Γεώργ, ομοίως, Φοστέρης Κ. Νικ, εις Φηρά.
Έμποροι
Διαφόρων ειδών: Αλαφούζος Σ. Αντ, εις Οίαν, Αλαφούζος Σ. γεωργ, ομοίως, Αλεφραγκάς Ν. εις Φηρά, Βαρότσης Ξενοφ, ομοίως, Γιάννακας Αντ, εις Καρτεραδον, Ζάννον Ν. Γεώργ, Φηρα Θήρας. Καλοροίζικος Γ., εις Πύργον Θήρας, Καλοροίζικος Γ. Νατάκης, ομοίως. Καφούρος Βασίλ εις Φηρά Θήρας, Κουτσογιαννόπουλος Γρ, ομοίως. Λαγκαδάς Α. Νικολ, εις Πύργον Θήρας, Μαθάς Λ . Λουκάς εις Ακρωτήριον, Νομικός Θ. Ανδρέας, εις Πύργον θήρας. Νομικός Εμμ. Πέτρος εις Φηρά Θήρας. Πλατύς Α. Ιω εις Οίαν. Πλατύς Κ. Νικόλ, εις Φηρά Θήρας, Σανούδος Ματθαίος εις Οίαν. Σιγάλας Μ. Θεμιστοκλής εις Πύργον Θήρας, Σορώτος Μ. Αγαθάγγελος, ομοίως, Σορώτος Μ. Ιω, ομοίως. Σορώτος Ι. Κωνσταν. Εις Φηρα. Συρίγος Ι. Αντ, ομοίως. Συρίγος Α. Δημ, εις Οίαν. Τριπολίτης Επιφ., εις Φηρά Θήρας, Χάλαρης Μαρ., ομοίως.
Καπνοπώλαι; Αυλητάς Δημ εις Φηρα Θήρας, Βαρότζης Χρυσάκης ομοίως, Βλαστός Παναγ. Εις Οίαν. Γαβαλάς Εμμ, ομοίως. Γαβριηλ Ανδρ, ομοίως. Γίζης Ελ. Πέτρος, εις Φηρα Θήρας. Μπουγούρης Δ. Αντ. Ομοίως, Σορώτος Α. Εμμ. Ομοίως.
Μεταπράτται: Αναπλιώτης Αντ. Εις Οίαν, Αλαφούζος Ν. Γεωργ, ομοίως, Γαβαλάς Γεώργ., ομοίως, Γαβαλάς Εμμ. Ομοίως. Ζαράνης Γ. Κωνστ., ομοίως, Καράς Ι. Γεωργ, ομοίως, Καράς Ι. Νικολ. Ομοίως, Νομικός Μάρκος, ομοίως. Νομικός Β. Περής ομοίως. Παγώνης Εμμ, ομοίως, Ποταμιάνος Χαρ, ομοίως. Σαλίβερος Ηλίας εις Μεσσαριάν, Φουστάρης Ζώρζης ομοίως, Φουστάρης Μιχ. Ομοίως, Φουστάρης Ν. ομοίως, Χαδεμένος Γεώργ. Εις Οίαν. Χωματάκης Εμμ., ομοίων.
Εμποροι Οίνων: Αλεφούζος Σ. Νικόλαος εις Οίαν, Βαζέγγιος Γάσπαρης εις Φηρά, Γαβαλάς Βασίλειος και Ζώρζης εις Μεγαλοχώριον. Εν ταις οιναποθήκαις των αδερφών Γαβαλά ευρίσκονται πάντοτε οι εκλεκτώτεροι οίνοι, οίτινες κατέστησαν από πολλού ήδη χρόνου ονομαστοί, πολλήν δε απέκτησαν φήμην εν Ρωσσία ιδίως, όπου κατ έτος παρ’ αυτών αποστελλόμενοι εξοδεύονται κατά προτίμησιν. Δαρζεντας Α. Μιχ. Εις Φηρά, Δειμέζεις Εμμ εις Φηροστεφάνιον, Δελένδας Γ.Ν. εις Φηρά, Καράς Δ. Ιω, εις Μεγαλοχώριον. Φουστέρης Αντώνιος εις Μεσσαριάν.
Παντοπώλαι: Ακύλας Μ. Γεωργ., εις Μεγαλοχώριον Θήρας., Ακύλας Μ. Κωνστ., ομοίως, Βαζαίος Μάρκος εις Εμπορείον, Βαρότζης Γεώργ., εις Φηρά, Βασάλος Ν. Γεωργ., ομοίως, Γαβαλάς Β., Ζάννες, εις Μεγαλοχώριον. Γιαννίκας Μάρκος εις Φηρά., Γιαννιτζόπουλος Γεώργ., ομοίως, Γκίζης Ιω., ομοίως. Δαμίγος Υπάτιος ομοίως Δαπόντες Ιω. Ζάννης, ομοίως., Κορωνιός Γ. Σπυρ., ομοίως. Λιγνός Ε. Γεωργ., εις Εμπορείον Θήρας. Μαρινάκης Θεόδ., εις Φηρά. Μέγας Ιω., ομοίως. Μονοβασιώτης Μ. Γεωργ., ομοίως, Μουσούρος Απόστολος., ομοίως. Παπαδόπουλος Βας. Εις Φηρά. Ρινάλδης Αντώνιος, ομοίως, Φυντικάκης Π. Κωνσταντ., ομοίως. Φουστάρης Ανδρέας, ομοίως. Φουστάρης Στ Δημ εις Γωνιάν Θήρας. Φουστάρης Σ. Μιχαήλ εις Φηρά. Χελιώτης Φραντζέσκος ομοίως.
Υφασματων; Αλεξάκης Γ. Ιω. Εις Φηρά Θήρα., Μινέτα αδελφοί, ομοίως. Μοσχόγολος Ν. μαρκ. Ομοίως. Μπαρπέρογλου Στρ., ομοίως. Μπενάκης Μαρ, ομοίως. Παρθενόπουλος Θ. Δημ, ομοίως. Φουντουλάκης Ιάκωβος, ομοίως .
Βιομηχανικόν κατάστημα: Ατμόμυλος Εμμ. Α. Κανακάρη και Ν. Συρίγου
Αρτοποιοί:Καφούρος Εμμ., εις Πύργον Θήρας, Κοντογούρης Στυλιανός, εις Φηρά Θήρας, Μπάιλας Ιω., εις Βόθωνα. Μπάιλας Ιω., εις Πύργος. Ρούσσος Νικόλ, εις Φηρα. Στεφανίδης Γεωργ., ομοίως. Τόμπης Αντώνιος, εις Μεσσαριάν. Χάλαρης Ζώρζης εις Φηρά. Χάλαρης Ν., ομοίως. Χορος Δ. ομοίως.
Βαρελοποιοί: Αρβανίτης Ζάνης εις Πύργον, Δρόσος Ρουσέτος εις Εμπορείον. Κορωνιός Αντ., εις Κοντοχώρι. Κορωνιός Γεώργ., ομοίως. Κορωνιός Π. Ιάκωβος εις Μεγαλοχώρι.Μαυρομμάτης Ν. Αντ., εις Πύργον. Μαυρομμάτης Γάσπαρης ομοίως. Μαυρομμάτης Κ. Εμμ., ομοίως Μαυρομμάτης Ν. εις Οίαν. Μαυρομμάτης Κ. Ν. εις Πύργον. Μοσχόχειλος Νέστωρ εις Καρτεράδον. Πλατύς Κ.Ν. εις Κοντοχώρι.
Ξυλουργοί: Ευδαίμων θεοδ., εις Φηρά, Λιγνός Βασίλειος εις Μεσσαριάν., Ρούσσος Εμμ., εις Φηρά Θήρας. Ρούσσος Εμμανουήλ – Ρουσσέτος, ομοίως.
Οινοπνευματοποιός:Συρίγος Γάσπαρης εις Φηρά Θήρας.
Ράπται: Δουράτζος Αντώνιος εις Φηρά. Μαυρομμάτης Αντώνιος, ομοίως. Μουράτος Ιάκωβος, ομοίως. Μπάιλας Ιωάννης, ομοίως.
Σιδηρουργοί: Διαμαντόπουλος Νικόλαος εις Φηρα. Καραντινάκης Κωνσταντίνος., ομοίως. Ρητζος Μάρκος ομοίως.
Υποδηματοποιοί: Δενδρινός Αντώνιος εις Φηρά. Καραβίας Βασίλειος ομοίως. Λιγνός Εμμ., ομοίως. Λιγνός Νικόλαος, ομοίως. Νομικός Ιω, ομοίως. Πλουμιδάκης Σπ., ομοίως. Συρίγος Πολίτης, ομοίως.