ΤΟ ΒΗΜΑ 11 ΙΟΥΛΙΟΥ 1956 Μία ζωντανή εικόνα της μεγάλης καταστροφής
Τα ωρολόγια της Σαντορίνης εσταμάτησαν εις τας 5.12 το πρωί της Δευτέρας, 9 Ιουλίου.
Toυ Χρ. Σβολόπουλου
Λίγη ώρα πριν εγκαταλείψουμε την πληγείσα πόλη, τα Φηρά, την Χώρα όπως λένε, την πρωτεύουσα του νησιού οι ντόπιοι, ρίξαμε μία ματιά στα ερείπα…
Μια ματιά δεν θα πει τίποτα. Κάναμε δύο βόλτες στους στενούς δρομίσκους, στους γεμάτους από χτιστό μαύρο χαλίκι της λάβας που προέρχεται από τα σπλάχνα του παρακειμένου ονομαστού ηφαιστείου. Και τώρα θα μεταφέρουμε την αληθινη εικόνα και όχι εκείνη που βιαστικά βιαστικά μεταδίδαμε αναγκαστικά με ραδιογραφηματα από το αντιτορπιλικό «Αιγαίο». Κατά τη διάρκεια του πλου προς τη δοκιμασθείσα νήσο ήδη είμαστε έτοιμοι να αποχωρήσουμε από το πληγωμένο νησί και η τελευταία ματιά είναι απαραίτητη για την τελευταία εντύπωση που θα μας βοηθήσει για τη σύνοψη των συμπερασμάτων μας.
Πολλοί οι νεκροί, έφθασαν τους 53 , και λίγοι οι τραυματίαι μόλις φθάνουν τους 46 ενώ μόνο οι 12 κάπως σοβαρα και οι ζημιές σε κτήρια τρομακτικές στην πραγματικότητα αλλά που δεν φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Οι ειδικοί θέλουν να έχουν αντιρρήσεις. Και επιμένουν ότι δεν ξεπερνούν τα 50 % τα σπίτια που έγιναν ακατοίκητα. Αλλά έχουμε και εμείς το δικαίωμα να υποστηρίζουμε ότι είμαστε «ειδικοί». Είχαμε το ατύχημα να δούμε όλες σχεδόν τις σεισμόπληκτες περιοχές που δοκιμάστηκαν από τον εγκέλαδο, και αδίστακτα με επίγνωση μάλιστα, πως δεν υπερβάλλουμε πως οι καταστροφές στα σπίτια φθάνουν για μεν την πρωτεύουσα στο 90% ενώ αλλού ο αριθμός αυξομειούται . Και ανάμεσα σε όλη την τραγική έκταση προβάλει ανέπαφο σχεδόν , υπερήφανο και δυνατό. Πιο δυνατό από τον υποχθόνιο σεισμό το γραφικό χωριουδάκι, Εμπορείο, ενώ περισσότερο απ όλα τραυματισμένη είναι η Οία το άλλο όμορφο χωριουδάκι που εδέσποζε στην νοτιανατολική άκρη του νησιού. Σήμερα το έρημο πλέον χωριουδάκι, ενώ φαίνεται από μακριά πως στέκει ακόμα, είναι ετοιμόρροπο. Και τα χαλάσματα του που μοιάζουν σαν άψυχοι σκελετοί είναι έτοιμα να γκρεμιστούν στη θάλασσα.Από πού να αρχίσει, αλήθεια κανείς και που να τελειώσει ; Αι πρώται πληροφορίαι περί του σεισμού ανέφερον ότι εξερράγη το ηφαίστειο, το λεγόμενο «Καυμένη» που ευρίσκεται μέσα στο διχαλωτό κόλπο του σεισμού. Ανηγγέλθησαν και λεπτομέρειαι περί φλόγας λάβας, μαύρου νέφους…. Κίτρινου καπνού και πολλά άλλα. Εδώ στο νησί, οι εφάνταστοι και περισσότερο τρομοκρατημένοι είδαν κάτι που όλα αυτά άλλοι άκουσαν, την υποχθόνια βοή και άλλοι δεν πρόλαβαν να καταλάβουν από την τρομαχτική δόνησι, που δεν τους επέτρεπε να στηριχτούν στα πόδια τους, που εκλονίζοντο από το σκαμπανέβασμα του εδάφους. Μαζί μας είναι και ο καθηγητής της Γεωλογίας εις το Πανεπιστήμιο και το Πολυτεχνείο. κ. Μάξ. Μουτσόπουλος.
- Πρόκειται περι καθαρώς τεκτονικού σεισμού, απεφάνθη. Η ύπαρξη του ηφαιστείου στην περιοχή όπου και το επίκεντρο του σεισμού, εδημιούργησε και την εντύπωση πως ο σεισμός, οφείλεται στην έκρηξη του ηφαιστείου. Ουδέν αναληθέστερον όπως είδατε.
- Και το μαύρο νέφος που είδαν οι κάτοικοι; Ρωτήσαμε τον καθηγητή.
- Αυτό μπορεί να εξηγηθεί και ως εξής. Εάν δεχθώμε ότι είδαν αυτό το νέφος, τα αποτόμως κλίνοντα πετρώματα των νήσων Θήρας και Θηρασίας, υποστάντα την επίδραση του ισχυρού σεισμού, απεσπάσθησαν και κατέπεσαν, προκαλέσαντα νέφος κονιορτου, το οποίο εμεγαλοποιηθη κι εθεωρήθη ως άνοδος ατμίδων εκ του κρατήρος του ηφαιστείου.
Το ηφαίστειο ευτυχώς, ή ατυχώς, εξακολουθεί να κοιμάται από το 1928, εκτός αν στα σπλάχνα του σιγοβράζει η λάβα και ετοιμάζεται να διαρρήξει κάποτε τη γη για να τιναχθεί. Μα τώρα και ακριβώς το πρωί της Δευτέρας όταν τα ρολόγια έδειχναν 5.12. η τεκτονική και όχι η ηφαιστειογενής δόνηση για πάντα το ωραίο νησί. Έκλεισε μία για πάντα το δρόμο των περιέργων ξένων τουριστών. , ξεσπίτωσε τους ντόπιους, σκόρπισε το θάνατος ε 53 άτομα, γυναικόπαιδα κατά το πλείστον. Φιλόπονοι και εργατικοί οι Σαντορινιοί , είχαν ξυπνήσει από τις 3 ½ το πρωί και έφυγαν για τη συγκομιδή της ντομάτας στα χωράφια. Στα σπίτια – παγίδες, έμειναν οι γυναίκες και τα παιδιά. Αυτά διάλεξε για θύματα ο Εγκέλαδος. Αν βιαζόταν να συγκλονίσει τη γη λίγο νωρίτερα θα θρηνούσαμε πολύ περισσότερα θύματα.
Φεύγοντας για το χωράφι, μας λέει ένας είδα τον σκύλο του σπιτιού μας να με τριγυρίζει. Σα κάτι να ήθελε να μου πει. Στην ησυχία του γλυκοχαράματος, ακουγα άλλα σκυλιά να ουρλιάζουν. Ηταν προειδοποίση,. Μα δεν έδωσα σημασία κι όμως έγινε το κακό. Τα ίδια τα σκυλιά μας οδήγησαν να σώσουμε πολλούς κατάπλακωμένους από τα ερείπια.
Αλλού όπου ο θάνατος άπλωσε τα δίχτυα του, βρέθηκαν γυναίκες που πάλεψαν απεγνωσμένα μαζί τους. Μία από αυτές κατάφερε να αρπάξει στα χέρια τους, τρία μωρά και προφυλάσσοντας τα με το σώμα της, βγήκε στο δρόμο, ξεφεύγοντας από τις πέτρες που εκρημνίζοντο σωρηδόν. Δίπλα της άλλοι, άτυχέστεροι και διστακτικότεροι όπως ο καφετζής Γ.Α. Σιγάλας, που σφηνώθηκε στην πόρτα του και πέθανε από ασφυξία. Σε μία άλλη περίπτωση, η γιαγιά δύο μικρών παιδιών αγοριών, πρόλαβε και τα πήρε στην αγκαλιά της και άλλοτε κλονιζόμενη και άλλοτε έρπουσα βγήκε έξω από το σπίτι με μικροτραυματισμούς.
Έτσι έσωσε του παιδιού της τα παιδιά μα η δυστυχής κόρη της και μητέρα των δύο παιδιών βρήκε φριχτό θάνατο.
Η γιαγιά κατέβηκε λίγο πριν από το χωριό Πύργος όπου μέχρι προχθές ορθώνονται τα καλλίτερα τα αρχοντικότερα σπίτια με επιπλώσεις πλούσιες σε στυλ εποχής Λουδοβίκου. Κατέβηκε η σεβαστή γριούλα παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής για την Αθήνα. Γιατί η ατυχής οικογένεια είχε έλθει πριν από 24 ώρες να παραθερίσει … και τώρα στην απραλία της Περισσάς, ο πατέρας των παιδιών κ. Ηλίας Καμπίτσης, πάρεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας, με ένα ολόμαυρο τουλπάνι στο λαιμό – ένδειξη πένθους, θρηνεί τον χαμό της γυναίκας του Μαρίας, ενώ τα δύο παιδιάκια του , τραυματισμένα το ένα στο πόδι και το άλλο στο μέτωπο, προσπαθούν να τον παρηγορήσουν :
- Μην κλαις μπαμπά…..
Κι ο δυστυχός πατέρας κυττάζει τα δύο ορφανά, αναλογίζεται την ψυχική κατάσταση τους και συγκρατείται ενώ πλαί του η ηρωική πεθερά του, με τα ολόλευκα μαλλιά και τα βιβλικά πρόσωπα, στέκεται ακίνητh και μόνο ο νους τρέχει εκεί που αφήνει τώρα την αδικοχαμένη της και ψιθυρίζει :
- Ναι παιδί μου θα κάνω κουράγιο να τα μεγαλώσω…..
Κι απλώνει προστατευτικά τα ρυτιδωμένα χέρια της στα δύο νήπια …
Η Σαντορίνη έπεσε και είναι δύσκολο πια να ξαναγίνει . ο φτωχόκοσμος δεν παραπονείται . δεν ελπίζει σε τίποτα … ξέρει πως όλοι θα τον ξεχάσουν αύριο . Μόνο να μην τον αφήσουν χωρίς σκηνές, χωρίς ψωμί χωρίς νερό .
Αλήθεια, το νερό η έλλειψις του θα προκαλέσει γρήγορα πρόβλημα γιατί οι στέρνες από τις οποίες εδρεύεται το νησί , καταστράφηκαν, νερό δεν υπάρχει . όσο για επιστροφή στα σπίτια δεν γίνεται καμμία συζήτηση.
- Να μπούμε μέσα ; ελάτε και σεις μαζί μας που το λένε …
Ποιος μπορεί να τους αδικήσει; Έζησαν έντονα τις τραγικές στιγμές και στα πρόσωπα τους ζωγραφίζεται ακόμα ο πόνος και το δέος.
Χθές ακόμη εκηδέψανε τους νεκρούς και σήμερα περμένουν από ώρα σε ώρα να μάθουν πως βρέθηκαν, ανάμεσα στα ερείπια, τα πτώματα των αγνοουμένων. Έτσι το δράμα, έχει διάρκεια…..
Πολλοί , οι πανικοβληθέντες σκέφθηκαν να φύγουν . Μα ποιος έχει τη δύναμη να εγκαταλείψει τη γενέτειρά του, έστω και αν κάθε ελπίδα έχει σβήσει … Έστω κι αν το σπίτικο γκρεμίσθηκε. Η ζωή αύριο θα ξανανθίσει . Τα χωράφια προσμένουν χαρωπά τα δουλευτάρικα χέρια των Σαντορινιών, με τις μικροσκοπικές περίφημες ντομάτες που σαν παπαρούνες δίνουν εύθυμο τόνο στο αλοπράσινο ταπέτο σαν να μην συνέβη τίποτα….