Αντίσταση στη Σαντορίνη Η κατοχή[1]στη Σαντορίνη μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους: Α περίοδος μέχρι το Σεπτέμβριο του 1943, οπότε η Ιταλία υπογράφει ανακωχή με τα συμμαχικά στρατεύματα και στην ουσία παρέδωσε σε αυτά την εξουσία. Β Περίοδος: - 20η Οκτωβρίου 1944, υπο τη Γερμανική κατοχή με κάποια υπολείμματα Ιταλών.
Εμείς θα σταθούμε αυτή τη φορά σε δύο σημαδιακές ημέρες της σύγχρονης ιστορίας της Σαντορίνης μέσα από το βιβλίο του Γιάννη Κοκκαλάκη: Η Σαντορίνη στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο, Εκδόσεις Σταμούλη, 2010.
Το γιατί...ας αφήσουμε το συγγραφέα να μας μιλήσει:
Δευτέρα 24 Απριλίου 1944
Όπως θα δείτε στη συνέχεια η σημερινή μέρα ήταν μεγάλη και σημαδιακή γιά την Σαντορίνη. Αλλά ας πιάσουμε τα γεγονότα από την αρχή. Την άνοιξη του 1944 αρχικά η SBS {Special boat Squadron ) Βρετανική ειδική μοιρα σκαφών με διοικητή τον Ταγματάρχη Τζώρζ Τζέλλικο και ο Ιερός λόχος υπό τον συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε ενώθηκαν στο Αγαίο και άρχισαν επιχειρήσεις. Από την SBS πρώτο ανέλαβε δράση το απόσπασμα Ι, και μετά το απόσπασμα s από τον ταγματάρχη Ντέιβιντ Σάδερλαντ. Μεταξύ των ανδρών του αποσπάσματος S ήταν και ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καζούλλης.
Το SBS ήταν μία ομάδα με άνδρες ξένων ως επί το πλείστον. Από την στιγμή όμως που εκτελούσαν επιχειρήσεις σε ελληνικά εδάφη, η παρουσία ενός τουλάχιστον αξιόπιστου ΄Ελληνα ήταν απαραίτητη για να διευκολύνει την συνεννόηση με τους ντόπιους. Ο Στέφανος ήταν αγαπητός σ΄ όλους τους συναδέλφους του. Η στρατιωτική ζωή του άρεσε και επιθυμούσε να μείνει μόνιμα στο στράτευμα. Την τελευταία φορά που βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια ανακοίνωσε την αποφασή του στον πατέρα του «Πατέρα ο πόλεμος τελειώνει και θα νικήσουμε. Τα παιδιά θα αποστρατευθούν αλλά εγώ θα μείνω. ΄Εχω ακόμη πολλή δουλειά».
Το βράδι της 19ης Απριλίου από την πλωτή βάση στον όρμο Μπαλισού των Μικρασιατικών παραλιών ανεχώρησαν δύο ημιολίες με δύο ομάδες ανδρών. ‘ Εφθασαν στη Σαντορίνη μετά τρείς μέρες, τα ξημερώματα της 22ας Απριλίου. Ταξίδευαν μόνο νύχτα για λόγου ασφαλείας.
Αποβιβάστηκαν στη νοτιοανατολική πλευρά της Σαντορίνης στο Καμάρι. Βγήκε ο Καζούλλης με τον Λάσσεν και προχώρησαν προς την έξω Γωνιά και έφθασαν μέχρι το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. ΄Εμειναν περίπου δύο ώρες και πήραν πληροφορίες από τους ντόπιους . Γύρισαν στο καράβι τους και πήγαν στην Νέα Καμένη (στο ηφαίστειο ) και έμειναν κρυμμένοι όλη νύχτα.
Πρίν ακόμη ξημερώσει η 23η Απριλίου αποβιβάστηκαν στην αμμώδη περιοχή του Κουλούμπου κοντά στο χωριό Βουρβούλος. Κρύφτηκαν σε μια σπηλιά στην περιοχή ΄Αγιος Χαράλαμπος.
Ο Καζούλλης ο μόνος ΄Ελληνας, ανέλαβε δράση. Με πολιτικά, ντυμένος βοσκόςπήγε στο Βουρβούλο βρήκε τον Πρόεδρο της κοινότητας Νικήτα Χάλαρη και έμαθε όλες τις κινήσεις των Γερμανών. ‘ Εμαθε ότι στο Ημεροβίγλι, στην οικία Ερμύλου Βελώνια, οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει έναν ασύρματο τεράστιας εμβέλειας μέσω του οποίου η Αθήνα επικοινωνουσε με Κρήτη. Στα Φηρά στο αρχοντικό της Μαρής Δελένδα (Μαρής του Μπαζαίου ) που είναι απέναντι της Καθολικής Εισκοπής, στην Καθολική συνοικία, έμενε ο Γερμανός Διοικητής με τον υπασπιστή του. ΄Εμαθε επίσης ότι στα Φηρά στο μεγάλο σπίτι του Γιάννη Κουτσογιαννόπουλου πάνω από την Τράπεζα Αθηνών, στρατωνίζονται 38 Ιταλοί και 10 Γερμανοί στρατιώτες. Ο Καζούλλης γύρισε στην σπηλιά και μαζί με τον Λάσσεν κατέστρωσαν το σχέδιο δράσης. Αποφάσισαν να γίνουν ταυτόχρονα τρείς επιθέσεις χωρίστηκαν σε τρείς ομάδες. Ο Λάσσεν με τον Καζούλλη και 12 άνδρες θα πήγαιναν στην οικία Κουτσογιανόπουλου στα Φηρά. Ο υπολοχαγός Μπαλζιλί με 4 άνδρες θα εξουδετέρωναν τον ασύρματο στο Ημεροβίγλι και ο Λοχίας Χέντερσον, μόνος να φονεύσει τον Γερμανό Διοικητή.
΄Ωρα 00.45 της 24ης Απριλίου ξεκίνησε κάθε ομάδα για τον τομέα της . Πρώτος έφυγε ο υπολοχαγός Μπαλζιλί με συνοδούς τον Λουκά Γαβρίλη και Περρή Καρατζά. Η πρώτη τους δουλειά ήταν να σκοτώσουν τον Γερμανό Φρουρό, μετά μπήκαν στο κτήριο βρήκαν τον ασύρματο τον κατέστρεψαν. ΄Ενας ένας ξυπνούσαν οι Γερμανοί στο σύνπλο οκτώ , τους πήραν αιχμαλώτους και έφυγαν αφού έβαλαν τρείς ωρολογιακές βόμβες για να εκραγούν στις 6 το πρωί. Νόμιζαν ότι όταν θα το μάθαιναν οι Γερμανοί θα έτρεχαν να δούν τι συμβαίνει. Κόλλησαν στη πόρτα ένα χαρτι γραμμένο στα εγγλέζικα που έλεγε να μην πλησιάσει κανείς κίνδυνος θάνατος.
Μόλις ξημέρωσε πολλοί κάτοικοι του χωριού που έμαθαν τι συνέβη μπήκαν στο κτίριο για να πάρουν τρόφιμα. Ενώ βρισκόντουσαν μέσα στις αποθήκες και έπαιρναν ότι έβρισκαν μπροστά τους εξερράγησαν οι βόμβες το κτίριο κατέρρευσε και βρήκαν τον θάνατον 13 Μεροβιγλιανοί. Οι Σεβαστή Βαλσαμάκη, Μαρία Ματθαίου Ρούσσου, Μαρω Σορώδου , Μαρίνος Σορώτος, Λοίζος Σορώτος, Αντωνία Σορώτου , Μάρκος Σορώτος, Μαρκιανή Καρβούνη, Περρής Πελεκάνος, Δημήτριος Τζάννε Ρούσσος, Λευτέρης Καρβούνης, Γεώργιος Δρακωτός και Ιωάννης Σορώτος . Τραυματίες άνω των 20 μεταξύ αυτών ο Αλέξανδρος Βελώνιος και ο Παντελής Ρούσσος.
[...] Οι Αγγλοι φεύγουν άρον άρον . Παίρνουν στους ώμους τον Στέφανο και τον τραυματισμένο Λοχία ΚΊΝΓΚΣΤΟΝ. Ο Κοσμάς Ρενιέρης τους οδηγεί στις «κατοικιές» μια περιοχή κοντά στο Κοντοχώρι. Ο Καζούλης είναι ήδη νεκτρός, ο Κίνγκστον αναπνέει, φωνάζουν τον Γεώργιο Κωβαίο να περιθάλψει τον τραυματία, του δένει τις πληγές αλλά η ζημιά ήταν μεγάλη δεν μπόρεσε να τον σώσει.
Εν τω μεταξύ ο Λοχίας Χέντερσον με την συνοδεία ενός οδηγού, πήγε στο μεγαρο της Μαρής Δελένδα. Το παλιό αρχοντικό είχε γερές πόρτες. Επειδή δεν μπόρεσαν ν΄ ανοίξουν, έριξαν μία χειροβομβίδα και έσπασαν την πόρτα. Ο Γερμανός Διοικητής κοιμόταν στον επάνω όροφο. Με τον θόρυβο ξύπνησε, κατάλαβε τι γινόταν και ανέβηκε στην ταράτσα. ΄Αρχισε να πυροβολεί με το πιστόλι του. Ο Χέντερσον φοβήθηκε και έδωσε εντολή να φύγουν.
Οι ΄Αγγλοι βιάζονται, έχει αρχισει να ξημερώνει. Φοβούνται ότι θα γίνουν αντιληπτοί. ΄Ηρθαν σε επαφή με τα σκάφη τους και τους είπαν πού θα τους βρούν. Η πιο κοντινή θάλασσα ήταν ο ΄Εξω γιαλός του Κακάκη. Πήγαν εκεί με τα πόδια μαζί με τους νεκρούς. Μπήκαν στο εξοχικό της Νικολίνας άφησαν τον Καζούλλη αφού πήραν από τον λαιμό του μία χρυσή αλυσίδα, την στρατιωτική του ταυτότητα και ένα ημερολόγιο για να τα δώσουν στη γυναίκα του.΄ Αφησαν επάνω του ένα χαρτί που έλεγε στους Γερμανους να μην προβούν σε αντίποινα γιατί θα σκοτώσουν τους αιχμαλώτους. Οι ημιολίες ήταν εκεί. Μπήκαν όλοι μέσα και οι 8 αιχμάλωτοι που πήραν από το Ημεροβίγλι. Πήραν μαζί τους και δύο οδηγούς τον Κοσμά Ρενιέρηκαί Λουκά Γαβρίλη(αυτοί οι δύο μετά μετά την απελευθέρωση επέστρεψαν και διηγήθηκαν τα συμβάντα). Πήγαν απένταντι στην Ανάφη και απ΄ εκεί με μεγαλύτερο πλοίο στην Αιγυπτο.
Εμείς στο σπίτι όλη νύχτα ακούγαμε κρότους και ποδοβολητά . Ακούσαμε την μεγάλη έκρηξη στο Ημεροβίγλι. ΄Όπως σας είπα και προηγουμένως, ξεραμε για την άφιξη των ΄Αγγλων.
Οι Γερμανοι φοβισμένοι κλείστηκαν στους στρατώνες τους.
Ο απολογισμός της επιχείρησης . Νεκροί
3 Ιταλοί- 5 Γερμανοί- ο Ανθυπολοχαγός Καζούλλης και ο Λοχίας Κινγκστον.
Τραυματίες. 6-7.
Το βράδι όλοι οι Γερμανοί και Ιταλοί κλειδώθηκαν στο Διοικητήριο (οικία Σαρπάκη, λίγα μέτρα από το σπίτι μας) και έβαλαν συρματοπλέγματα γύρω από το κτίριο.
Απαγόρευσαν την κυκλοφορία από τις 8 το βράδι μέχρι τις 5 το πρωί.
[....]
Οι Γερμανοί εξακολουθούν να ερευνούν τα χωριά. ....
Σάββατο 29 Απριλίου 1944
Σαντορίνη
Η έρευνα των γερμανών έφθασε στο Ημεροβίγλι και το Βουρβούλο.
Πάντα υπάρχουν οι καταδότες. Δύο Βουρβουλιανοί λυποψύχισαν καΊ κατέδωσαν τους χωριανούς τους. Απείλησαν οι Γερμανοί ότι θα σκότωναν όλους τους άνδρες του χωριού. Συνέλαβαν. Τον Νικήτα Χάλαρη Πρόεδρο της κοινότητας, Νικόλαο Δαμίγο, Μάρκο Σιγάλα, Αντωνη Καφούρο και Δημήτρη Δαμίγο. Τους καταδίκασαν εις θάνατο με την κατηγορίαν ότι συνέδραμαν τους αποβιβασθέντες ΄Αγγλους. Τους μετέφεραν σ΄ ένα χωράφι έξω από το χωριό και τους τουφέκισαν. Ο Δημήτρης Δαμίγος δραπέτευσε και κρίφτηκε σε μία στέρνα, εκεί τον βρήκαν οι Γερμανοί και τον τουφέκισαν . Επίσης δραπέτευσε και ο Μιχάλης Δρακουτός ο οποίος καταδικάστηκε . Κρύφτηκε μέσα σε ένα θάμνο, μια αψητιά είναι ένα φυτό που βγάζει μια περίεργη μυρωδιά που και τα σκυλιά δεν την ανέχονται.Οι Γερμανοί ανακριταί αφου τελείωσαν από τον Βουρβούλο έφθασαν και στα Φηρά. Συνέλαβαν τον γιατρό Γιώργο Κωβαίο γιατί προσέφερε ιατρική περίθαλψη στον ΄Αγγλο τραυματία. Επίσης συνέλαβαν τους Ευστάθιον Κανακάρη βιομήχανο και Μαρίνο Δακωρόνια με την κατηγορία ότι έδωσαν τρόφιμα στους ΄ Αγγλους. Τους μετέφεραν στην Γερμανική Διοίκηση και τους ανέκριναν αφού έφαγαν πολύ ξύλο.
Ο γιατρός Κωβαίος είπε ότι δεν είχε σχέση με την επιχείρηση είπε ότι δεν είχε σχέση με τη επιχείρηση αλλά προσέφερε τις ιατρικές του υπηρεσίες ως όφειλε συνεπής στον όρκο του Ιπποκράτη. Τελικά τους φυλάκισαν.
Ο κόσμος πολύ τρομοκρατημένος , από τις 6 το απόγευμα κλειδώνεται σπίτι.
[1]Για την περίοδο γενικά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Σαντορίνη σας θυμίζω το κείμενο «Β Παγκόσμιος Πόλεμος και Σαντορίνη» την «Αφήγηση του Γιάννη Κοκκαλάκη» κ.α.