«… Από τα μέσα του 17ουαιώνα, μέλη της οικογένειας Μαθά εμφανίζονται στη Σαντορίνη. Συγκεκριμένα κατά το έτος 1656 η Ειρήνη Μαθά συνάπτει το προικοσύμφωνο του γιού της Νικολάου με την Μαργαρίτα Σιγάλα στη Σαντορίνη. Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας βασίζεται σε ακίνητη περιουσία (κηπάρια, αμπέλια, χωράφια, σπίτια, τόσο στην Πάτμο όσο και στη Σαντορίνη), όπως και σε κεφάλαια στην Βενετία. Εκείνο που εντυπωσιάζει, είναι η ποικιλία των δραστηριοτήτων της οικογένειας: εμφανίζονται ως καραβοκύρηδες, έχουν οικονομικές συναλλαγές με την Μονή και δανείζουν χρήματα σε ιδιώτες. [1]
Η σχέση της Μονής της Πάτμου με τη Σαντορίνη βασίζεται σε τρία μετόχια που κατέχει το μοναστήρι στο συγκεκριμένο νησί και τα οποία βρίσκονται στο Μεγάλο Χωριό, στο Εμπορείο και στο Ακρωτήρι.[2]Στο Μετόχι του Εμπορείου, ανήκει ο γουλάς του ομώνυμου χωριού που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 400 μ. από τον οχυρωμένο οικιστικό πυρήνα. Η μορφή του γουλά αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στο νησί ίσως και σε ολόκληρη την περιοχή του Αιγαίου. Η χρονολογία της αρχικής κατασκευής του είναι άγνωστη. Η παρουσία μοναχών πιστοποιείται από μία επιγραφή ενσωματωμένη στο βόρειο τείχος του γουλάς. Σύμφωνα με αυτήν υπεύθυνος για τα έργα είναι ιερομόναχος χωρίς να αναφέρεται το όνομά του. Μια άλλη επιγραφή αναφέρει τα εξής: 1744 ΠΑ ΑΘΝ ΣΓΛ, σαν «υπογραφή» του ιερομόναχου Αθανασίου Σιγάλα. Στο ίδιο μετόχι ανήκει η γειτονική στον γουλά εκκλησία της Αγίας Κυριακής με τα παρεκκλήσια της . Τα μέλη της οικογένειας Μαθά εμφανίζονται σαν κτήτορες εκκλησιών στην Πάτμο και στη Σαντορίνη και ως ανακαινιστές της Μονής Θεολόγου. Κατά το έτος 1636, ο Νικόλαος Μαθάς, μεταβιβάζει στην κόρη του Μαρία, την εκκλησία της Παναγίας της Υπακοής με τον όρο να γίνει ο γαμπρός του ιερέας. […]Το 1686 η Μαρία Μαθά φροντίζει να προικίσει την κόρη της Ανέζα με μια άλλη εκκλησία, του Αγίου Νικολάου στη Σαντορίνη. Στο έγγραφο αυτό όμως δεν προσδιορίζεται η τοποθεσία του ναού. Επίσης το πλήθος των ναών της Σαντορίνης αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο και η έλλειψη κτητορικών επιγραφών δυσχεραίνουν τον εντοπισμό. Ωστόσο, επειδή η ακίνητη περιουσία της οικογένειας Μαθά στη Σαντορίνη, τοποθετείται εκείνη την περίοδο σε τοποθεσία έξω από το χωριό Πύργος, θεωρείται πιθανόν ότι πρόκειται για την εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Κίσσηρα, και συγκεκριμένα για τον παλαιό υπόσκαφο ναό. [3][…]Για τα μέλη της οικογένειας που ζουν στη Σαντορίνη πληροφορούμαστε από τα κείμενα ότι κληρονομούν μέσα από σύναψη γάμων, εκκλησίες που ανήκουν σε άλλες γνωστές οικογένειες του νησιού. Συγκεκριμένα, κατά το έτος 1693 ο Νικολάκης Μαθάς λαμβάνει από την πλευρά της συζύγου του Μαργαρίτας Σιγάλα την εκκλησία της Αγίας Σοφίας στα Φηρά (αναφέρεται στην διπλή Αγία Σοφία ορθοδόξων και καθολικών που βρίσκεται στο ύψος του Γουλά των Φηρών. Συγκεκριμένα, ο Μαθάς γίνεται ιδιοκτήτης της καθολικής εκκλησίας). […]Στο τέλος του 17ουαιώνα, ο Νικόλαος Μαθάς που ζει πλέον στη Σαντορίνη, λαμβάνει την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην Πάτμο με την υποχρέωση να στέλνει ένα χρυσό τζεκίνι κάθε δύο χρόνια στους ιερείς της.»
Με την παρούσα συνοπτική αναφορά γίνεται άλλη μία προσπάθεια κατανόησης της συσχέτισης της ιστορίας των οικογενειών στην Σαντορίνη με την ιστορία του τόπου μας. Αν μπορούμε να μάθουμε και να αναδείξουμε τα σημεία αυτά, γνωρίζουμε τη Σαντορίνη.
[1]Στεφανίδου Αλ: Η οικογένεια των δωρητών Μαθά και η σχέση της με την Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου κατά τον 17οαιώνα., Δελτίον XAE 19 (1996-1997), Περίοδος Δ'Σελ. 395-410[1]
[2]Για το συγκεκριμένο θέμα είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι δεν είναι μόνο τρία τα μετόχια της Μονής Πάτμου στο νησί, και εκτός των άλλων υπήρχε η ειδική εντολή η Μονή της Πάτμου να διατηρεί ιερέα σε δύο χωριά ( Φηρά- Πύργο). Βλ. Κουμανούδη : Η Λαική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της νήσου Θήρας κ.α.
[3]Σύμφωνα με Καραμολέγκος Αντ.: Οι εκκλησίες του Χωριού μου, Θήρα 2005, στη σελίδα 62 γίνεται αναφορά για τον νάρθηκα του ναού στον οποίο υπάρχει επιγραφή σύμφωα με την οποία ο ναός κτίστηκε το 1764.