Εφημερίδα Κυκλαδικό Φως
Ιανουάριος 1969, του Φάνη Τριπολίτη
Το ελληνικό θέατρο πρωτοείδε το φως μετά τον αγώνα της ανεξαρτησίας του 1821 εις τη Σαντορίνη. Εις το Ηράκλειο της Κρήτης ήταν εγκατεστημένος ο εκ Μεσσήνης της Σικελίας πολιτικός φυγάς ιατρός Δομένικος Σανταντώνιος ο οποίος είχε και την ιδιότητα του Προξένου της Αγγλίας. Λίγο μετά την επανάσταση του 1821, ο Πρόξενος, διωκόμενος από τους Τούρκους, εγκατέλειψε με την οικογένειά του το Ηράκλειο και ετράπη προς την Ευρώπη, αλλά λόγω κακοκαιρίας το σκάφος με το οποίον εταξίδευε προσέγγισε εις τη Σαντορίνη. Αποβιβασθείς εκεί συνήντησε και άλλους πρόσφυγας εκ Κρήτης, που είχαν προηγηθεί αυτού, επιπλέον δε και πολλούς Καθολικούς και γενικά κόσμο ανεπτυγμένον, πράγματα που τον έκαμαν να εγκαταλείψει το σχέδιον του όπως μεταβεί εις την Ευρώπη δια να εγκατασταθεί εις τη Σαντορίνη όπου και ήσκησε την ιατρική.
Ο εν λόγω ιατρός ήταν ευγενής ενάρετος και φιλάνθρωπος και εκτός της επαγγελματικής του δραστηριότητας την οποίαν πολλάκις προσέφερε και αφιλοκερδώς, ηθέλησε να ψυχαγωγήσει και τους κατοίκους. Προς τον σκοπόν αυτόν, κατά τις αποκριές του 1827, οργάνωσε θεατρική παράσταση κατά την οποία επαίχθησαν δύο κωμωδίες, η μία στα Ελληνικά και εν δράμα εις την Ιταλική. Δεν είναι γνωστόν ποια ήσαν τα πρόσωπα που έλαβαν μέρος εις τας παραστάσεις αυτάς πλην του ότι έλαβαν μέρος μόνο άνδρες μεταξύ αυτών πρώτος και καλύτερος ο ίδιος ο Δομένικος Σανταντώνιος. […] είναι γνωστόν ότι η θεατρική αυτή παράσταση, η τόσο αναγκαία δια την ψυχαγωγία των κατοίκων της νήσου κατόπιν μάλιστα των δεινών που υπέστησαν, παρ ολίγον να ματαιωθεί εξ αιτίας του τότε Προεστού της μονής των Ιησουιτών και τοποτηρητού του χηρευόντος επισκοπικού θρόνου των Καθολικών Pegues, […] ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ χαρακτήρισε την αγαθήν αυτήν πρόθεσιν ως ανήθικον και γενικά ως απαυδούσαν εις τα χρηστά ήθη. Και όχι μόνον προσεπάθησε να τον αποτρέψει, αλλά και απείλησε ότι θα αφορήσει παντα εκ του ποιμνίου του ο οποίος θα ελάμβανε μέρος καθ οιονδήποτε τρόπον εις την θεατρική αυτή παράσταση.
Παρ όλον όμως, όπου κατά την εποχήν εκείνη η επιρροή του καθολικού ιεράρχου εις τη Σαντορίνη, ήταν σημαντική, προς μεγάλην του απογοήτευση η παράσταση εστέφθη υπο εξαιρετικής επιτυχίας […] Γνωστόν μόνον είναι ότι η εντύπωση όλου του κόσμου της Σαντορίνης υπήρξε άριστη και ότι το γεγονός αυτό, διότι περί γεγονότος αναμφισβητήτως επρόκειτο , εξήλθε των ορίων της μικράς μας νήσου, η οποία τοιουτοτρόπως προηγήθη της πρωτευούσης του νεοσύστατου τότε Ελληνικού Βασιλείου εις την οποίαν μόλις κατά το έτος 1839 συνεστήθη θέατρον